Uitspraak

Aanwijzingen voor de uitspraak

gebaseerd op de voor het Dayton Philharmonic Chorus door Hank Dalman ontwikkelde Pronunciation Guide

Algemene opmerkingen over de uitspraak

In de Carmina Burana worden overwegend twee talen gebruikt:

Middeleeuws, schools/poëtisch Latijn: dichtbij het kerk-Latijn, niet Italiaans, maar een beetje Germaans.
Middel Hoog Duits: gelijk aan Modern Hoog Duits, met enkele opmerkelijke verschillen.

Latijnse uitspraak

Latijnse uitspraakregels voor de Carmina Burana:

Klinkers zijn dezelfde 5 zuivere klinkers als in het moderne kerk-Latijn:

a = "aa" e = "ee" i = "ie" o = "oo" u = "oe"
Wanneer de "y" wordt gebruikt als een klinker in een Latijns woord "Germanizeren" we door hem te laten klinken als de umlaut "u" (ü), d.w.z. ronde lippen als "oe", maar zeg "ie".
Consonanten oftewel medeklinkers vormen ons grootste probleem. De meeste zijn het zelfde als in het kerk-Latijn, dat dichter bij het poëtische middeleeuwse dan het schoolse Latijn ligt. Opvallende regels, uitzonderingen en voorbeelden m.b.t. consonanten in alfabetische volgorde:

Medeklinker of consonant	Nederlandstalige equivalent	Voorbeelden
c	gewoonlijk "k"	mecum = mee-koem Hecubam = hee-koe-bam (zie opmerking bij 'h') calvata = kal-vaa-taa (zie opmerking bij 'v') capillata = kaa-pie-laa-taa Cupidinis = koe-pie-die-nies amicus = aa -mie-koes
ce, ci, gevolgd door een klinker	ts	crescis = kres-tsies aciem = aa-tsie-em glaciem = glaa-tsie-em ocellis = oo-tse-lies vertice = ver-tie-tsee facies = faa-tsie-es principatur = prien-tsie-paa-toer dulci = doel-tsie celebratur = tsee-lee-braa-toer cetus = tsee-toes reducit = ree-doe-tsiet cedant =tsee-dant recedit = ree-tsee-diet liquescit = lie-kwes-tsiet cetera = tsee-tee-raa lascivit = las-tsie-viet dulcedinis = doel-tsee-die-nies pincerna =pien-tseer-naa ancilla =an-tsie-laa centum = tsen-toem sexcente = seks-tsen-tee circa = tsier-kaa lucent = loe-tsent cellula =tse-loe-laa coniunctio = kon-joen-tsie-oo suscrescente = soes-krè-tsen-tee lacertis = laa-tser-ties facias = faa-tsie-as species = spee-tsie-es patiens = paa-tsie-ens simplicitas = siem-plie-tsie-tas domicella = doo-mie-tse-laa
cc	ts	ecce = è-tsee saccis = saa-tsies
ch	bijna gutturaal, als in het modern Duitse "ich"	michi = mie-chie chorus = cho-roes Baccho = ba-choo
cy	tsü	Cytharizat = tsü-taa-rie-dzat Cypridis = tsü-prie-dies
g	als in het Engelse 'get' en het Franse garçon	egestatem=ee-gè-staa-tem angaria = an-gaa-rie-aa plangite = plan-gie-tee plango = plan-goo legitur = lee-gie-toer reginam = ree-gie-nam virginum -vier-gie-noem fugit = foe-giet sugit = soe-giet niger = nie-ger agatur = aa-gaa-toer rege = ree-ge lege = lee-ge piger = pie-ger vagus = vaa-goes magus = maa-goes gentes = gen-tes virgines = vier-gie-nes virginali = vier-gie-naa-lie gemma = gè-maa generosa = gee-nee-roo-zaa
h (beginletter)	licht uitgesproken, als in het moderne Latijn	Hecubam = hee-koe-bam hiemalis = hie-je-maa-lies Hyemis = hü-jee-mies hinc = hienk humus = hoe-moes hoc =hok hac = hak hec = hek hera = hee-raa herus = hee-roes hyrca = hür-kaa Helena = hee-lee-naa
i voor een andere klinker	j	iam = jam gaudia -gau-die-aa iustis = joe-sties Io - joo iocundum = joo-koen-doem iuvenes = joe-vee-nes
qu	kw, als in het Nederlands	quis-quid = kwies-kwied antiquus = an-tie-kwoes
enkele s tussen klinkers	z	fusus = foe-zoes risum = rie-zoem misera = mie-zi-raa presul = pree-zoel Rosa = roo-zaa formosissima = for-moo-zie-sie-maa pretiosa = pree-tsie-oo-zaa gloriosa = glo-rie-oo-zaa generosa = gee-ni-roo-zaa
enkele s op het eind	s	nobilis = noo-bie-lies
ss tussen klinkers	s	promissio = proo-mie-sie-oo formosissima = for-moo-zie-sie-maa
sc gevolgd door een klinker	ts	sceleris = tsee-li-ries
th	t	Cytharizat = tsü-taa-rie-dzat
ti tussen klinkers	tsie	sevitia = see-vie-tsie-aa septies = sep-tsie-es militibus = mie-lie-tsie-boes octies = ok-tsie-es penitentibus = pee-nie-ten-tsie-boes agentibus -aa-gen-tsie-boes pretiosa = pree-tsie-oo-zaa
v	v als in het Nederlands	volubilis = voo-loe-bie-lies vana = vaa-naa veluta = vee-loe-taa virtutis = vier-toe-ties verum = vi-roem vertice = ver-tie-tsee calvata = kal-vaa-taa veni = vee-nie ave = aa-vee Venus = vee-noes
w (beginletter)	geleend uit het oud Duits, dus w als in het Nederlands	Wafna = waf-naa
x	kx, met een scherpe, hoge s	sexies = sè-ksie-es
z (beginletter)	dz	Zephyrus = dzee-fü-roes nazaza = naa-dza-dzaa Blanziflor = blan-dzie-floor

Duitse uitspraak

Klinkers : feitelijk als in het Nederlands. Twee klinkers achter elkaar afzonderlijk uitspreken (of snel overgaan op de tweede klank indien op dezelfde noot).
Medeklinkers: ook als in het Nederlands.Uitspraak: Omdat de Middel Hoog Duitse tekst zoveel korter is dan de Latijnse, volgt een woord-voor-woord uitspraakgids:

Lied	Tekst	Nederlandstalige equivalent
7. Floret silva nobilis (Het edele woud overdekt zich met bloemen ) (Noot: het eerste deel van dit lied is in het Latijn. De Duitse tekst begint na 'Floret silva undique'.)	na min gesellen ist mir we Gruonet der walt allenthalben, wa ist min geselle alse lange Der ist geriten hinnen o wi, wer sol mich minnen?	nach mien ge-sè-len iest mier wee groe-oh-net dir walt a-lent-hal-ben waa iest mien ge-sè-le al-se lan-ge dir iest ge-rie-ten hie-nen oo wie wir sol miech mie-nen
8. Chramer, gip die varwe mir (Kramer, geef me kleur)	Chramer, gip die varwe mir, die min wengel roete, damit ich die jungen man an ir dank der minnenliebe noete. Seet mich an, jungen man! lat mich iu gevallen! Minnet, tugentliche man, minnecliche frouwen! minne tuot iu hoch gemout unde lat iuch in hohen eren schouwen Wol dir, Werlt, daz du bist also freudenriche! ich will dir sin undertan durch din liebe immer sicherliche.	kraa-mer giep die far-we mier die mien wen-gel roh-e-te (de o klinkt een beetje Zweeds) daa-miet iech die joen-gen man an ier dank dir mie-nen-lie-be noo-e-te zeet miech an joen-gen man lat miech joe ge-fa-len mie-net tu-gent-lie-she (lichte keelklank) man mie-nek-lie-she fro-oe-wen (snel overgaan naar tweede klinker) mie-ne toe-ot joe hoch ge-moo-oet oen-de lat joech ien hoh-en i-ren sjoo-oe-wen wol dier werlt das doe biest al-soo froj-den-rie-she iech wiel dier sien oen-der-tan doerch dien lie-be ie-mer sie-cher-lie-she
9. Reie (Rondedans)	Swaz hie gat umbe, daz sint alles megede die wellent an man alle disen sumer gan! Chume, chum, geselle min ih enbite harte din Suzer rosenvarwer munt chum un mache mich gesunt	swas hie-e gat oem-be das sient à-les mè-ge-de die wè-lent an man à-le die-sen suh-mer gan koeme koem ge-sè-le mien iech en-bie-te har-te dien zoe-ser roo-sen-far-wer moent koem oen ma-che miech ge-soent
10. Were diu werlt alle min (Als heel de wereld van mij was)	Were diu werlt alle min von deme mere unze an den Rin des wolt ih mih darben daz diu chunegin von Engellant lege an minen armen	wi-re djoe werlt à-le mien fon deem mi-re oen-se-an deen rien des wolt iech miech dar-ben das djoe koe-nie-gien fon en-ge-lant lee-ge an mie-nen ar-men
18. Circa mea pectora (In mijn hart) De eerste vier regels zijn in het Latijn.	Manda liet min geselle chumet niet	man-da lie-et mien ge-sè-le koe-met nie-et

Luister naar de uitspraak

Professor Xiques van de San Francisco State University heeft alle teksten van de Carmina Burana ingesproken.

Beluister hier zijn O Fortuna

Alle overige teksten kun je beluisteren op de website van San Francisco State University.

R E A C T I E S

Vraag over de uitspraak

V We hebben in het koor discussie over de betekenis en uitspraak van Hyrca en Hyrce. De mannen zingen Hyrce en de vrouwen Hyrca, toch? Wat betekent het eigenlijk? Weet u dat en trilirivos, ook zoiets.

A Over de uitspraak is altijd discussie. Niemand weet immers met zekerheid te zeggen hoe de oorspronkelijke uitspraak destijds (13de eeuw!) is geweest. Er is ook nog verschil in uitspraak tussen kerklatijn en wetenschappelijk latijn. En er waren ook nog dialecten, dus ga er maar aan staan.
De algemene uitspraakregel die wordt gehanteerd is dat een c voor een e wordt uitgesproken als ts en een c voor een a als k. Dus hiertse en hierka.
Net als trillirivos betekenen deze woorden niets. Zie het als fantasiewoorden, of als opwindende kreten. Iets als holadijee of hupsakee. Willem Wilmink vertaalde deze woorden met poeder, poederja, poedernaska...
Zie verder de uitspraakregels en de vertaling op deze website. Discussieer er niet over maar laat de dirigent bepalen hoe de uitspraak is en hou die consequent aan.

Uitspraak

R E A C T I E S

Meer in deze categorie: