gebaseerd op de voor het Dayton Philharmonic Chorus door Hank Dalman ontwikkelde Pronunciation Guide
- Middeleeuws, schools/poëtisch Latijn: dichtbij het kerk-Latijn, niet Italiaans, maar een beetje Germaans.
- Middel Hoog Duits: gelijk aan Modern Hoog Duits, met enkele opmerkelijke verschillen.
- Klinkers zijn dezelfde 5 zuivere klinkers als in het moderne kerk-Latijn:
a = "aa" e = "ee" i = "ie" o = "oo" u = "oe" - Wanneer de "y" wordt gebruikt als een klinker in een Latijns woord "Germanizeren" we door hem te laten klinken als de umlaut "u" (ü), d.w.z. ronde lippen als "oe", maar zeg "ie".
- Consonanten oftewel medeklinkers vormen ons grootste probleem. De meeste zijn het zelfde als in het kerk-Latijn, dat dichter bij het poëtische middeleeuwse dan het schoolse Latijn ligt. Opvallende regels, uitzonderingen en voorbeelden m.b.t. consonanten in alfabetische volgorde:
Medeklinker of consonant | Nederlandstalige equivalent | Voorbeelden |
c | gewoonlijk "k" | mecum = mee-koem Hecubam = hee-koe-bam (zie opmerking bij 'h') calvata = kal-vaa-taa (zie opmerking bij 'v') capillata = kaa-pie-laa-taa Cupidinis = koe-pie-die-nies amicus = aa -mie-koes |
ce, ci, gevolgd door een klinker | ts | crescis = kres-tsies aciem = aa-tsie-em glaciem = glaa-tsie-em ocellis = oo-tse-lies vertice = ver-tie-tsee facies = faa-tsie-es principatur = prien-tsie-paa-toer dulci = doel-tsie celebratur = tsee-lee-braa-toer cetus = tsee-toes reducit = ree-doe-tsiet cedant =tsee-dant recedit = ree-tsee-diet liquescit = lie-kwes-tsiet cetera = tsee-tee-raa lascivit = las-tsie-viet dulcedinis = doel-tsee-die-nies pincerna =pien-tseer-naa ancilla =an-tsie-laa centum = tsen-toem sexcente = seks-tsen-tee circa = tsier-kaa lucent = loe-tsent cellula =tse-loe-laa coniunctio = kon-joen-tsie-oo suscrescente = soes-krè-tsen-tee lacertis = laa-tser-ties facias = faa-tsie-as species = spee-tsie-es patiens = paa-tsie-ens simplicitas = siem-plie-tsie-tas domicella = doo-mie-tse-laa |
cc | ts | ecce = è-tsee saccis = saa-tsies |
ch | bijna gutturaal, als in het modern Duitse "ich" | michi = mie-chie chorus = cho-roes Baccho = ba-choo |
cy | tsü | Cytharizat = tsü-taa-rie-dzat Cypridis = tsü-prie-dies |
g | als in het Engelse 'get' en het Franse garçon | egestatem=ee-gè-staa-tem angaria = an-gaa-rie-aa plangite = plan-gie-tee plango = plan-goo legitur = lee-gie-toer reginam = ree-gie-nam virginum -vier-gie-noem fugit = foe-giet sugit = soe-giet niger = nie-ger agatur = aa-gaa-toer rege = ree-ge lege = lee-ge piger = pie-ger vagus = vaa-goes magus = maa-goes gentes = gen-tes virgines = vier-gie-nes virginali = vier-gie-naa-lie gemma = gè-maa generosa = gee-nee-roo-zaa |
h (beginletter) | licht uitgesproken, als in het moderne Latijn | Hecubam = hee-koe-bam hiemalis = hie-je-maa-lies Hyemis = hü-jee-mies hinc = hienk humus = hoe-moes hoc =hok hac = hak hec = hek hera = hee-raa herus = hee-roes hyrca = hür-kaa Helena = hee-lee-naa |
i voor een andere klinker | j |
iam = jam |
qu | kw, als in het Nederlands | quis-quid = kwies-kwied antiquus = an-tie-kwoes |
enkele s tussen klinkers | z | fusus = foe-zoes risum = rie-zoem misera = mie-zi-raa presul = pree-zoel Rosa = roo-zaa formosissima = for-moo-zie-sie-maa pretiosa = pree-tsie-oo-zaa gloriosa = glo-rie-oo-zaa generosa = gee-ni-roo-zaa |
enkele s op het eind | s | nobilis = noo-bie-lies |
ss tussen klinkers | s | promissio = proo-mie-sie-oo formosissima = for-moo-zie-sie-maa |
sc gevolgd door een klinker | ts | sceleris = tsee-li-ries |
th | t | Cytharizat = tsü-taa-rie-dzat |
ti tussen klinkers | tsie | sevitia = see-vie-tsie-aa septies = sep-tsie-es militibus = mie-lie-tsie-boes octies = ok-tsie-es penitentibus = pee-nie-ten-tsie-boes agentibus -aa-gen-tsie-boes pretiosa = pree-tsie-oo-zaa |
v | v als in het Nederlands | volubilis = voo-loe-bie-lies vana = vaa-naa veluta = vee-loe-taa virtutis = vier-toe-ties verum = vi-roem vertice = ver-tie-tsee calvata = kal-vaa-taa veni = vee-nie ave = aa-vee Venus = vee-noes |
w (beginletter) | geleend uit het oud Duits, dus w als in het Nederlands | Wafna = waf-naa |
x | kx, met een scherpe, hoge s | sexies = sè-ksie-es |
z (beginletter) | dz |
Zephyrus = dzee-fü-roes |
Duitse uitspraak
- Klinkers : feitelijk als in het Nederlands. Twee klinkers achter elkaar afzonderlijk uitspreken (of snel overgaan op de tweede klank indien op dezelfde noot).
- Medeklinkers: ook als in het Nederlands.Uitspraak: Omdat de Middel Hoog Duitse tekst zoveel korter is dan de Latijnse, volgt een woord-voor-woord uitspraakgids:
Lied | Tekst | Nederlandstalige equivalent |
7. Floret silva nobilis (Het edele woud overdekt zich met bloemen ) (Noot: het eerste deel van dit lied is in het Latijn. De Duitse tekst begint na 'Floret silva undique'.) |
na min gesellen ist mir we Gruonet der walt allenthalben, wa ist min geselle alse lange Der ist geriten hinnen o wi, wer sol mich minnen? |
nach mien ge-sè-len iest mier wee dir iest ge-rie-ten hie-nen |
8. Chramer, gip die varwe mir (Kramer, geef me kleur) |
Chramer, gip die varwe mir,
|
kraa-mer giep die far-we mier die mien wen-gel roh-e-te (de o klinkt een beetje Zweeds) daa-miet iech die joen-gen man an ier dank dir mie-nen-lie-be noo-e-te zeet miech an joen-gen man lat miech joe ge-fa-len mie-net tu-gent-lie-she (lichte keelklank) man mie-nek-lie-she fro-oe-wen (snel overgaan naar tweede klinker) mie-ne toe-ot joe hoch ge-moo-oet oen-de lat joech ien hoh-en i-ren sjoo-oe-wen wol dier werlt das doe biest al-soo froj-den-rie-she iech wiel dier sien oen-der-tan doerch dien lie-be ie-mer sie-cher-lie-she |
9. Reie (Rondedans) |
Swaz hie gat umbe, daz sint alles megede die wellent an man alle disen sumer gan! Chume, chum, geselle min ih enbite harte din Suzer rosenvarwer munt chum un mache mich gesunt |
swas hie-e gat oem-be das sient à-les mè-ge-de die wè-lent an man à-le die-sen suh-mer gan koeme koem ge-sè-le mien iech en-bie-te har-te dien zoe-ser roo-sen-far-wer moent koem oen ma-che miech ge-soent |
10. Were diu werlt alle min (Als heel de wereld van mij was) |
Were diu werlt alle min von deme mere unze an den Rin des wolt ih mih darben daz diu chunegin von Engellant lege an minen armen |
wi-re djoe werlt à-le mien fon deem mi-re oen-se-an deen rien des wolt iech miech dar-ben das djoe koe-nie-gien fon en-ge-lant lee-ge an mie-nen ar-men |
18. Circa mea pectora (In mijn hart) De eerste vier regels zijn in het Latijn. |
Manda liet min geselle chumet niet |
man-da lie-et mien ge-sè-le koe-met nie-et |
Copyright © Hank Dalman & ChoralNet, 1998 - Reacties graag aan Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
Luister naar de uitspraak
Professor Xiques van de San Francisco State University heeft alle teksten van de Carmina Burana ingesproken.
Alle overige teksten kun je beluisteren op de website van San Francisco State University.
R E A C T I E S
Vraag over de uitspraak
V We hebben in het koor discussie over de betekenis en uitspraak van Hyrca en Hyrce. De mannen zingen Hyrce en de vrouwen Hyrca, toch? Wat betekent het eigenlijk? Weet u dat en trilirivos, ook zoiets.
A Over de uitspraak is altijd discussie. Niemand weet immers met zekerheid te zeggen hoe de oorspronkelijke uitspraak destijds (13de eeuw!) is geweest. Er is ook nog verschil in uitspraak tussen kerklatijn en wetenschappelijk latijn. En er waren ook nog dialecten, dus ga er maar aan staan.
De algemene uitspraakregel die wordt gehanteerd is dat een c voor een e wordt uitgesproken als ts en een c voor een a als k. Dus hiertse en hierka.
Net als trillirivos betekenen deze woorden niets. Zie het als fantasiewoorden, of als opwindende kreten. Iets als holadijee of hupsakee. Willem Wilmink vertaalde deze woorden met poeder, poederja, poedernaska...
Zie verder de uitspraakregels en de vertaling op deze website. Discussieer er niet over maar laat de dirigent bepalen hoe de uitspraak is en hou die consequent aan.